“KZ syndroom. Een litteken dat nooit verdwijnt”  van Henri Heimans & Dirk Verhofstadt verscheen in maart 2024 bij Uitgeverij Houtekiet.

Dirk Verhofstadt voorstellen hoeft niet. De moraalfilosoof, prof. em. is auteur van verschillende boeken, waaronder “Chef-kok in IG Auschwitz. De geschiedenis van Willy Van Paemel en IG Farben” (samen met Annie Van Paemel) en “Dagboek 1933. Het gevaar van Extreemrechts”.

Oud-magistraat Henri Heimans trok mijn aandacht tijdens een uitzending van “Kinderen van het Verzet”. Henri werd op 13 januari 1948 geboren in het Edith Cavell-hospitaal te Ukkel. Zijn ouders (Rie Goethals en Genia Heimans) woonden toen in een klein appartementje aan de Jetsesteenweg 252 te Koekelberg. Ze trouwden er op 12 juni 1948.

Zijn beide ouders waren antifascisten, actief binnen het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Beiden werden verraden, opgepakt, gefolterd en naar concentratiekampen gestuurd. Beiden hebben het overleefd. Zij het getraumatiseerd, waarbij vooral zijn moeder het meest te lijden had onder het KZ-syndroom.

Rie (Maria, Cornelia) Goethals werd op 31 augustus 1911 geboren in het Nederlandse Middelburg. Na een onbekommerde jeugd in Veere (NL) volgde ze de Joodse kunstenaar Rudolf Schönberg naar Brussel. Ze behaalde er de Eerste Prijs viool aan het conservatorium. In 1937 trouwt ze met hem.

In de jaren dertig komt ze, via Rudolf, in contact met de KPB. De groei van extreemrechts en het fascisme is angstaanjagend, terwijl het merendeel van de bevolking apathisch blijft. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog treden ze toe tot het verzet. In 1943 wordt ze gearresteerd in het atelier in de Boomkwekerijstraat te Brussel. De lijdensweg start in de kelders van de Gestapo. Na haar vrijlating uit het concentratiekamp Ravensbrück, in 1945, is die verre van voorbij. In Ravensbrück is ze slavenarbeidster voor Siemens.

Genia (Jevgenijs) Heimans is in Libau (Liepãja), Letland, geboren op 2 december 1908. Als gevolg van het antisemitisme en de pogroms vluchten z’n ouders naar België. In Gent openen ze een zaak. In 1934 vindt hij een job (als verkoper) in een drukkerij te Brussel. Hij trouwt met verpleegkundige Yvonne Desoignies, die later de leiding kreeg over de consultatiebureaus van Socialistische Vooruitziende Vrouwen/Femmes Prévoyantes Socialistes.
Als (atheïstische) Jood ziet Genia begin de jaren dertig al vlug de bui hangen. Extreemrechts, in de vorm van Verdinaso, VNV of REX krijgen meer en meer de voet aan de grond. De verkiezingen van 1936 betekenen een ruk naar rechts. Begin 1939 loopt zijn huwelijk spaak, maar ze blijven bevriend.
In mei 1940, bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, wil Genia dienst nemen in het Belgisch leger. Dat wordt geweigerd omdat hij staatloos is. Het alternatief is het Vreemdelingenlegioen. In september wordt hij gedemobiliseerd. Terug in Brussel is er geen spoor van z’n ouders of broer. De Jodenverordeningen leggen een strop rond de nek van de Joodse gemeenschap. Hij laat zich niet inschrijven in het verplichte Jodenregister en draagt ook nooit de gele ster. Dokter Van Wien, de nieuwe man van Yvonne, draagt de ster wel. Zo kan hij z’n Joodse patiënten blijven verzorgen. Genia trekt in bij Yvonne en Van Wien: ze verbergen thuis, in Sint-Gillis, illegale weerstanders. Via een anonieme brief worden ze verraden. Zijn lijdensweg begint in Breendonk. In Auschwitz-Birkenau wordt hij slaaf in een metaalfabriek. Hij overleeft dodenmarsen en komt in Mauthausen terecht. In 1945 landt hij vanuit Ebensee in Evere.

Tijdens de kerstdagen van 1946 woont hij een bijeenkomst van overlevende uit de kampen bij in het Kasteel van Rixensart. Hij ontmoet er een blonde Nederlandse weduwe: Rie.

Ze zullen elkaar niet meer verlaten en krijgen een zoon: Henri.

In het begin lijkt de toekomst rooskleurig: beiden werken en hebben voldoende inkomen om hun leven herop te bouwen. Al vlug blijkt Rie te lijden onder de trauma’s die ze beleefd heeft in de kampen: migraine, nachtmerries, depressies, etc. Het wordt steeds erger.

Genia is de kostwinner en mantelzorger. Ook Henri vervult z’n rol en behaalt ondertussen zijn diploma als jurist.

In 1989 is Rie op, ze overlijdt op 23 april.

Het KZ-syndroom is een vorm van Posttraumatische Stressstoornis (PTSS) die zich voordoet bij mensen die de concentratiekampen hebben overleefd. Na de bevrijding werden ze geconfronteerd met intense angsten, nachtmerries en pijnen. De overweldigende ervaringen en constante bedreigingen van dood of verminking leidden o.m. tot beschadiging van wijze van ervaren en/of herinneren van die gebeurtenissen. Het vermogen geraakt aangetast om erover te getuigen, zowel voor zichzelf als t.a.v. van anderen. De emotionele wonden worden soms overgedragen op de volgende generaties.

Pas na het overlijden van zijn moeder kan hij bij mondjesmaat met z’n vader spreken over de trauma’s die de Tweede Wereldoorlog nagelaten heeft. Genia schrijft alles neer, zonder uit te geven. Op 10 augustus 2002 overlijdt hij.

De gechiedenis kan alleen uit tweede hand vertelt worden.

Henri Heimans en Dirk Verhofstadt reisden samen door Europa, naar de plekken waar Henri’s ouders onmenselijke vernederingen, ontberingen, folteringen en voortdurende doodsbedreigingen hebben doorstaan: de kelders van de Gestapo aan de Brusselse Louizalaan, de gevangenis van Sint-Gillis, de concentratiekampen van Breendonk, Ravensbrück, Auschwitz-Birkenau, Mauthausen, Melk en Ebensee.

Het boek getuigt niet alleen van de dagelijkse wanttoestanden en mishandelingen door de Nazi-kampbewakers, het geeft ons vooral inzicht in de rol die het grootkapitaal speelde in dit onmenselijk systeem. Namen als Siemens, M.A.N., BMW, Daimler, Krupp, Opel, Wintershall, Allianz, Boss, IG en zelfs Solvay (Ebensee) duiken op. Hun bedrijfsleiders sloten contracten met de Nazi’s om slavenarbeid te gebruiken en kolossale winsten op te strijken. Zij werkten gretig mee aan de Vernichtung durch Arbeit. Na de oorlog werden ze niet of nauwelijks gestraft. Tot op vandaag is het wachten op een schuldbekentenis of vergoeding (van de nabestaanden) van de slachtoffers.

Ook het Internationale Rode Kruis heeft boter op het hoofd.

Het laat zien tot wat extreemrechts leidt. De democratische rechtstaat wordt, na democratische verkiezingen, een autoritaire politiestaat waar rechten onbestaande zijn. Bevolksingsgroepen worden ontmenselijkt, vernederd en vernietigd. Het kapitaal wrijft in de handen en ziet een gratis arbeidsmarkt. Democratie wordt ingeruild voor uitbuiting, armoede, ellende en onzekerheid.

Extreemrechts is vandaag terug. Niet alleen in België of in de rest van Europa. In Rusland is het aan de macht en in de VS herleeft Trump.

Rechts, en vooral extreemrechts, wil niet dat er parallellen getrokken worden met de jaren dertig. Tegen Dirk Verhofstadt werd hiervoor klacht ingediend omdat hij het wel doet.

Henri Heirmans legde op zijn beurt klacht neer tegen Schild & Vrienden na een Pano-uitzending. In maart 2024 werd hun leider veroordeeld.

“KZ syndroom. Een litteken dat nooit verdwijnt” is niet alleen het verschrikkelijke relaas van datgene wat de ouders van Henri hebben meegemaakt. Het is eveneens een bron van herinnering dat toont tot wat haatzaaierij kan leiden.

Herinneringseducatie ontkent niet dat er ernstige samenlevingsproblemen zijn. Maar als we niet weten wat er was, kunnen we onmogelijk lessen trekken uit het verleden en vermijden dat fouten opnieuw gemaakt worden.

In het kader van de 8 mei herdenking nodigen het August Vermeylenfonds en S-Plus Club Henri Vanhuffel uit Koekelberg met steun van het Huis van de Mens en de Louis Paul Boonkring op dinsdag 7 mei 2024 om 20.00u, Henri Heimans en Dirk Verhofstadt uit voor een lezing over hun boek, in het Huis van de Mens, Saincteletteplein 17 te 1000 Brussel.

Wees welkom!

Lezing & boekvoorstelling – KZ syndroom